Zoals vele burgers in de Drechtstreken, maak ik mij zorgen over PFAS en andere zeer zorgwekkende stoffen. Op dinsdag 11 maart 2025 was ik daarom op uitnodiging van Chemours van 18:45 tot ongeveer 19:30 aanwezig in het Postillion hotel Dordrecht om als bezorgde burger en initiatiefnemer voor een burgerberaad vragen te stellen aan de directie.
“Vrede sluit je met je vijand*”
(*btw “vijand” niet te letterlijk nemen. We zijn allemaal ook maar mensen die ons best doen in dit leven)
Het was een klein clubje burgers dat tegelijkertijd aanwezig kon zijn bij deze door Chemours georganiseerde gesprekken. Er was steeds plek voor ongeveer acht burgers, maar in mijn batch zaten er maar vier. Iemand die verbonden was aan de politieke partij Beter Voor Dordt, zijn vrouw, iemand uit Almere die in deze regio zijn boot had liggen en ikzelf dus.
Van Chemours waren de nieuwe directeur Dries Maebe, iemand van communicatie en nog een derde, wiens functie mij helaas ontschoten is.
Dan was er nog een gespreksleidster, die aangaf een neutrale partij te zijn, ingehuurd om het gesprek in goede banen te leiden.
(…maar, let’s not forget, wel betaald door Chemours… Zelfs als haar opdracht was om er voor te zorgen dat het gesprek prettig en vreedzaam zou verlopen: in wiens belang was dat dan? Excuses als ik door deze kanttekening paranoïde klink, maar liever een beetje paranoïde dan naïef, in deze bijzonder spannende tijden…)
Het waren allemaal vriendelijke mensen en het was op zich geen onplezierig gesprek. De mensen van Chemours doen ook maar wat zij denken dat ons maatschappelijke systeem van hen verlangt. En ze worden er voor betaald en krijgen op een paar protesterende burgers na nauwelijks serieus tegengas, dus waarom zouden ze daar aan twijfelen?
Anyway, ik zat daar in de allereerste plaats als pleitbezorger voor een provinciaal burgerberaad over PFAS en andere zeer zorgwekkende stoffen. Dus mijn eerste vraag was dan ook: zou Chemours niet zo’n burgerberaad willen steunen?
Zo’n burgerberaad staat immers los van alle corrumperende filters tussen burgers en uiteindelijk uitgevoerde beleid. We leven in een democratie, dus zou je kunnen zeggen dat ieder beleid terug te leiden moet zijn tot het gevoel van rechtvaardigheid van gewone burgers.
Dat is nu helaas niet zo, want er zitten teveel lagen tussen. Je stemt op partij A vanwege B, maar krijgt helaas daarmee ook mening C over onderwerp D op de koop toe. Sommige politici maken daar heel handig gebruik van, door onhaalbare beloftes te doen op een onderwerp dat ze niet zo belangrijk vinden en ondertussen het voor vier jaar verkregen mandaat gebruiken voor hele andere zaken.
Vreemd genoeg bleek Chemours niet eens op de hoogte te zijn van het fenomeen burgerberaad. Dat ondanks een pagina groot artikel over ons initiatief in AD De Dordtenaar (21/02/2025) en inmiddels ruim 1.400 handtekeningen voor onze petitie bij DeGoedeZaak.
Belang bij rechtvaardigheid?
De kersverse Vlaamse directeur Dries Maebe probeerde als excuus dat ze het burgerberaad niet kenden in België. Maar de meest succesvolle pleitbezorger van het burgerberaad is juist David Van Reybrouck, een Vlaming, die hier al ruim een decennium mee aan de weg timmert. De heer Maebe stond even met de mond vol tanden, na die repliek.
Is het niet veelzeggend, dat Chemours kennelijk zelf nog eens de moeite heeft genomen om alle mogelijke manieren om tot een rechtvaardige oplossing te komen onderzocht heeft? Willen ze wel samen tot een rechtvaardige oplossing komen?
Het antwoord van Chemours was, dat ze het fenomeen burgerberaad zouden onderzoeken en er op terug zouden komen. Maar ook dat volgens hen rechtvaardigheid aan de rechter is.
In een beter functionerende democratie zou dat inderdaad een hele redelijke en kostenefficiënte oplossing zijn.
Een kwestie van vetrouwen
Helaas hebben we geen functionerende democratie (meer). En verreweg de meeste Nederlanders zijn het daar inmiddels over eens, laten cijfers van het CBS zien. Het vertrouwen in (landelijke) politici is 24%. Het vertrouwen in het parlement is met 30% maar een klein beetje hoger.
Het vertrouwen in rechters is nog wel zeer hoog (77%), maar rechters worden geacht hun uitspraken met name te baseren op bestaande wet en regelgeving. En wie maakt die wetten? En wie voert die uit?
Juist. De twee eerder genoemde partijen in onze democratie; politici en parlementariërs. De minst vertrouwde partijen.
Zelfs de meest rechtvaardige rechters kunnen onmogelijk tot rechtvaardige uitspraken komen, als zij moeten toetsen aan onrechtvaardige wetten. Zij hebben geen mandaat om anders te beslissen.
En zelfs als rechters wel op basis van wél rechtvaardige wetten tot uitspraken komen die recht doen aan het gevoel van rechtvaardigheid van de meeste burgers, lapt ons sociaal-economisch-politieke systeem die uitspraken als dat zo uitkomt vaak aan de laars. De Urgenda zaak tegen de overheid is een uitstekend voorbeeld.
Tot drie keer toe hebben rechters zich in die zaak uitgesproken over de nalatigheid van opeenvolgende kabinetten met betrekking tot klimaat. Ongeveer vijf miljard per jaar reserveren voor de energietransitie is immers zwaar onvoldoende voor een economie waarin jaarlijks duizend keer zo veel omgaat. Zeker als er ook jaarlijks veertig miljard -bijna tien keer zo veel- aan fossiele subsidies uitgedeeld wordt aan grootverbruikers, onder andere in de vorm van belastingvoordelen.
Hogere rechterlijke organen dan de Raad van State hebben we niet in Nederland. Dus niet onterecht noemt Urgenda het negeren van de drie vonnissen een vorm van “ondermijning van de rechtstaat” door de overheid.
Want de rechters beriepen zich bij de vonnissen op de grondwettelijke plicht van de overheid om haar burgers te beschermen, zoals artikel 9.2 over gezondheid en artikel 21 over het leefmilieu. Een hogere wet dan de grondwet hebben we ook al niet.
Dus hoe dan wel?
Hoe dan wel?
Zo ver als de Raad van State is het in het PFAS dossier nog lang niet, maar die case laat wel zien, dat we geen wonderen hoeven te verwachten van de rechtspraak, zelfs als wet en regelgeving goede handvatten zou geven.
En die adequate wet en regelgeving is er nog niet eens, volgens diverse betrokken partijen.
En als die er wel is, valt dus nog maar af te wachten hoe het met de handhaving zal gaan.
Als het blijft gaan zoals het ging, gaan de meeste actievoerders het einde van dit drama niet meer meemaken. Want Chemours heeft een verdienmodel om dingen te houden zoals ze zijn; de actievoerders hebben geen verdienmodel.
Vandaar dat wij van de werkgroep burgerberaad over PFAS en andere zorgwekkende stoffen zo kritisch zijn op ons huidige sociaal-economisch-politieke systeem.
Als je altijd doet, wat je altijd deed, zul je altijd krijgen wat je altijd kreeg
Daarom pleiten wij voor een andere methode: een provinciaal burgerberaad. De provincie is het overheidsorgaan dat over vergunningen gaat, dus voorlopig lijkt dat het meest logische niveau.
Betaalbare, onafhankelijke en degelijke deliberatie
Een burgerberaad bestaat uit ongeveer honderd willekeurig gelote burgers en krijgt voldoende tijd, toegang tot informatie en mogelijkheid tot onderlinge gesprekken om gezamenlijk tot zorgvuldige besluiten te komen. Ongeveer honderd uur per deelnemer verspreid over een periode van een half jaar en met vijf à zes gespreksdagen. Dat is tienduizend uur aan inspanning van die gewone burgers om tot een rechtvaardig besluit te komen rondom één specifiek thema.
Kostbaar?
Bij reguliere verkiezingen vragen we zo’n tien miljoen burgers om voor vier jaar mandaat toe te kennen aan politieke partijen op basis van tientallen verschillende onderwerpen. Afgaande op de stemwijzer voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023, speelden er destijds maar liefst dertig onderwerpen.
De tienduizend uur die deze honderd burgers besteden aan het onderwerp PFAS en andere zeer zorgwekkende stoffen staat gelijk aan 0,12 seconden bedenktijd van tien miljoen burgers voor ieder van die dertig onderwerpen. Het is dus in vergelijking met Tweede Kamerverkiezingen een spotgoedkope oplossing.
En wat zou degelijker zijn? Een besluit dat door honderd goed meedenkende burgers gedurende honderd uur uitgedokterd wordt?
Of een besluit dat terug te herleiden is tot tien miljoen burgers die zonder structureel overleg ieder voor zich vanuit de eigen bubbel tot een keuze komt voor een politieke partij, waarvan vervolgens volstrekt onduidelijk is hoe hard die gaat strijden om de verkiezingsbeloftes ook daadwerkelijke waar te maken?
Een comfortabele leugen trekt meer stemmen dan een ongemakkelijke waarheid
Geïnspireerd op de titel van de spraakmakende documentaire An Inconvenient Truth (2006) van Al Gore
De cijfers van het CBS zijn duidelijk. Het vertrouwen in politici staat op slechts 24%; op het parlement op een schamele 30%; maar de medemens geniet nog steeds 66% vertrouwen.
Probeer, leer en doe het nog een keer
Dat Chemours misschien niet helemaal gerust is op een oordeel van zo’n burgerberaad is tot daar aan toe. Maar waarom zou de overheid zo’n uitspraak vrezen? Het zou juist een geweldig middel kunnen zijn om het vertrouwen van de burger terug te winnen. Want om vertrouwen te krijgen, moet je die ook durven schenken.
En met die schamele score van 24% vertrouwen die politici nu al hebben, is het toch niet zo dat ze veel te verliezen hebben…
Zo’n burgerberaad is ook geen alles of niets instrument. Er is ruimte om tot genuanceerde uitspraken te komen, of zelfs te besluiten dat een besluit niet of nog niet mogelijk is. Ook kan een eerste burgerberaad aanleiding zijn tot een vervolg dat verder de diepte in gaat, of een burgerberaad op een hoger of juist lager bestuurlijk niveau.
Wat kun jij doen?
Heb je onze petitie nog niet getekend? Doe het gelijk. Delen is ook fijn. En ons kleine werkgroepje kan ook wel wat hulp gebruiken.
Maar misschien ken je zelf nog wel een ander onderwerp dat net zo vastgelopen is de bestuurlijke klei, als het dossier over PFAS en andere zorgwekkende stoffen. Zo ja: wat houd je tegen om zelf ook een burgerinitiatief te starten?