Van alle dingen die ik de afgelopen jaren gedaan heb op het gebied van duurzaam geluk van iedereen, is het rebellenberaad misschien wel de meest impactvolle…
…maar de kans is heel groot dat jij als lezer er nog nooit van hebt gehoord.
Voorgeschiedenis
Extinction Rebellion is een zeer decentrale beweging. Er is bewust gekozen voor zo min mogelijk hiërarchie en steeds als ergens machtsaccumulatie binnen de beweging ontstaat, wordt er actief gewerkt aan het opnieuw verspreiden van die macht. De achterliggende gedacht is dat veel van onze wereldwijde problemen te wijten zijn aan machtsaccumulatie en mede daarom experimenteert XR uitgebreid met alternatieve manieren van organiseren.
De decentrale structuur geeft heel veel vrijheid aan groepjes rebellen verspreid over heel Nederland. Maar om toch grenzen aan te geven, zijn er al bij de start van de beweging tien kernwaarden opgesteld, waaraan iedere rebel zich dient te houden, wanneer die onder de vlag van XR opereert. De verkorte versie op de website van Extinction Rebellion Nederland:
“1) Wij hebben een gedeelde visie op verandering
Wij willen een wereld doorgeven waarin ook de generaties na ons goed kunnen gedijen.
2) Wij richten onze missie op wat nodig is
Het mobiliseren van 3,5% van de bevolking, de kritische massa die nodig is om een systeemverandering te bewerkstelligen.
3) Wij hebben behoefte aan een regeneratieve cultuur
Oftewel: een gezonde en veerkrachtige cultuur die meebeweegt met de omstandigheden.
4) Wij dagen ons giftige systeem en onszelf openlijk uit
Wij doorbreken de gewone gang van zaken en komen in actie voor verandering.
5) Wij hechten waarde aan reflectie en leren
Wij doorlopen cycli van actie, reflectie, leren en plannen maken voor nieuwe acties. We leren van andere bewegingen en perspectieven én van onze eigen ervaringen.
6) Wij verwelkomen iedereen en alles wat je als persoon meebrengt
Wij zetten ons in voor een laagdrempelige beweging waarin iedereen zich veilig kan voelen.
7) Wij werken actief aan het inperken van machtsstructuren
Hiërarchie vervangen we door gelijkwaardige participatie van iedereen.
8) Wij vermijden het beschuldigen en het te schande maken van anderen
Wij leven in een giftig systeem, maar we houden niemand daarvoor individueel verantwoordelijk.
9) Wij zijn een geweldloos netwerk
Onze strategieën en tactieken zijn geweldloos. Voor ons is dit de meest effectieve manier om fundamentele verandering te bewerkstelligen.
10) Wij baseren ons op autonomie en decentralisatie
Samen creëren we de structuren die nodig zijn om machtsconcentratie tegen te gaan.”
Tot zover de verkorte versie van de kernwaarden. Verrassend misschien voor veel lezers, maar er staat in de kernwaarden niets over “klimaat” in engere zin. Dat is natuurlijk wel inherent onderdeel van de eerste kernwaarde, omdat er zonder een leefbaar klimaat ook geen wereld doorgegeven kan worden waarin toekomstige generaties kunnen gedijen. Maar die beperking tot klimaat: die komt oorspronkelijk niet vanuit XR zelf.
A healthy, beautiful world, where individuality and creativity are supported, and where people work together, solving problems and finding meaning, with courage, power and love. This will be underpinned by cultures rooted in respect for nature, genuine freedoms and justice.
Uit de uitgebreide versie van de eerste kernwaarde van Extinction Rebellion
Lees wat dat betreft de uitgebreidere versie van de kernwaarden er maar eens op na, die helaas alleen in het Engels is.
Succesvolle groei!
In 2023 groeide Extinction Rebellion Nederland als kool. De vreedzame maar disruptieve bezettingen van de A12 en het daarmee blootleggen van de corrumperende subsidies voor grootverbruikers van fossiele energie, grotendeels in de vorm van belastingvoordelen die gewone burgers niet genieten, wekten bij grote groepen mensen veel sympathie. Zeker toen de regering van Rutte IV, dat zichzelf zo graag profileerde als het “groenste kabinet ooit” uiteindelijk niet anders kon dan toegeven dat er inderdaad in de ordegrootte van veertig miljard euro (€ 40.000.000.000) per jaar aan fossiele subsidies uitgedeeld werden.
Dat is ongeveer tien keer zo veel als er destijds gereserveerd was om de energietransitie te stimuleren! Dat is ongeveer vijfduizend euro per huishouden per jaar!
En dat acht jaar na het Klimaatakkoord van Parijs! Zeventien jaar na de documentaire An Inconvenient Truth van Al Gore die er eindelijk in slaagde om aan een groot publiek duidelijk te maken waarvoor onze wetenschappers ons al meer dan een eeuw waarschuwen: dat op grote schaal uitstoten van CO2, methaan en andere broeikasgassen grote, razendsnelle en daarmee disruptieve klimaatverandering tot gevolg zal hebben. Orkanen, overstromingen, droogtes, hittegolven, bosbranden en ga zo maar door. En dus klimaatvluchtelingen, want de plekken waar mensen kunnen overleven zullen veranderen.
An Inconvenient Truth deed veel mensen beseffen dat het anders moest. Het Klimaatakkoord van Parijs zette daar doelstellingen voor. Vaag en vaak niet zo heel erg rechtvaardig, maar goed, er waren doelstellingen.
De acties van Extinction Rebellion op de A12 en het op de kaart zetten van de fossiele subsidies maakte veel mensen bewust van het feit dat onze overheid nog lang niet genoeg deed om die doelstellingen ook te halen. Dankzij die subsidies was het dweilen met de kraan open.
Vanwege dat leiderschap op het gebied van klimaatrechtvaardigheid groeide XR als kool. Maar veel van de nieuwe rebellen hadden niet helemaal door waar men zich aan committeerde. Zo lang het onderwerp “klimaat” de agenda domineerde, was dat geen probleem. Maar toen kwam 7 oktober 2023…
Het meest polariserende onderwerp ter wereld
Het onderwerp Palestina/Israel is zo polarisend, dat het al moeilijk is om er zelfstandig iets over op te schrijven. Vandaar dat ik maar de toelichting van Wikipedia één op één over heb genomen. Grote kans dat er diverse woorden en zinnen zijn die jij als lezer anders had gekozen:
“De Hamas-aanval in Israël in 2023 was een gecoördineerde verrassingsaanval door de militante en – volgens onder meer de EU, de VS en het VK – terroristische beweging Hamas vanuit de Gazastrook op Israël, onder de naam Operatie Al-Aqsa-storm of Operatie Al-Aqsa (Vloedgolf), terwijl het in Israël wordt aangeduid als Zwarte Sabbat of het Simchat Torah Massacre. Het markeerde de start van de oorlog tussen Hamas en Israël die de voortzetting is van het al decennia durende Israëlisch-Palestijns conflict.
Op de ochtend van 7 oktober 2023 werden door Hamas vanuit de Gazastrook duizenden raketten op Israëlische plaatsen in de grensstreek en op de grote steden Tel Aviv en Jeruzalem afgevuurd. Honderden militanten doorbraken de grens met Israël en richtten in het grensgebied bloedbaden aan, waarbij ten minste 1.300 burgers en militairen werden gedood. Naar schatting 250-255 personen werden gevangen genomen en als gijzelaars naar Gaza overgebracht. Hamas verklaarde dat de aanval een reactie was op het geweld van Israëlische kolonisten, de blokkade van de Gazastrook, de ontheiliging van de Al-Aqsamoskee in Jeruzalem, evenals op de wreedheden die in de afgelopen decennia van Israëlische zijde waren begaan tegen het Palestijnse volk.
De aanval vond plaats op de joodse feestdag Simchat Thora, vijftig jaar en een dag na het uitbreken van de Jom Kipoer-oorlog op 6 oktober 1973, waarbij Israël werd aangevallen door Syrië en Egypte.”
Inleidende beschrijving over 7 oktober 2023 op Wikipedia, gekopieerd op 27 maart 2025
Toen de Israelische reactie op de aanval al snel duizenden onschuldige slachtoffers eiste, greep dat diverse rebellen dusdanig aan, dat zij steun wilden betuigen aan het onderdrukte Palestijnse volk. Onder de vlag Justice Now projecteerden zij op 16 oktober 2023 de Palestijnse vlag op de Dom in Utrecht en twee dagen later op de Euromast in Rotterdam. Die acties vielen binnen de kernwaarden, dus in een decentrale organisatie als XR kan dat gebeuren. De acties gingen vergezeld van een door Scientist Rebellion opgestelde verklaring, die ook anderhalf jaar later niets aan redelijkheid, intelligentie en compassie heeft ingeboet.
Diverse andere rebellen hadden op dat moment in tijd moeite met die actie. Was het wel echt een rechtvaardige actie? Trok XR zo geen partij in een ingewikkeld conflict? Was het strategisch handig? Vertroebelde dit de boodschap niet? Of was het juist slim om zo snel zo radicaal compassie te tonen? En zo waren er nog veel meer argumenten over en weer.
Sommigen vonden de protestacties vreselijk ongemakkelijk. Maar anderen snapten juist weer niet dat er zoveel weerstand was. En weer anderen vonden het storend dat zo veel mensen zich druk maakten om wat andere rebellen dan zijzelf deden. Want dat is ook des XR: je bent verantwoordelijk voor je eigen acties; niet die van een ander.
Deze gebeurtenissen grepen mij erg aan. Nog geen half jaar voor 7 oktober had ik samen met twee anderen het initiatief genomen om XR Drechtsteden op te zetten en inmiddels aan honderden mensen gepresenteerd waar XR voor stond. Ik voelde mij daarom sterk verantwoordelijk.
Bovendien was XR op dat moment zonder enige twijfel de meest succesvolle beweging in Nederland en misschien wel wereldwijd op het gebied van duurzaam geluk voor iedereen; mijn missie. In de jaarlijkse duurzame top 100 van Trouw over 2023 stond XR Nederland op de eerste plaats en Scientist Rebellion op de tweede.
Voor mij waren dat allemaal aanleidingen om de verlammende onrust die XR in haar greep hield sterk persoonlijk op te vatten en er alles aan te doen om te zorgen dat we ons allemaal weer met volle energie in konden zetten voor die betere wereld. Of, in mijn eigen woorden: voor duurzaam geluk voor iedereen.
Sociocratische avonden
Eerst gingen we binnen de Drechtsteden zelf aan de slag. We sloten met een kleine club aan bij een gespreksavond bij XR 010 over dit onderwerp. Daarna organiseerden we ook in de Drechtsteden een tweetal gespreksavonden, die we “sociocratische avonden” doopten. Dat omdat de nadruk niet lag op “gelijk krijgen”, maar op het respect voor ieders mening.
Vooral de tweede avond, waarbij we onze persoonlijk actiebereidheid normeerden en met elkaar vergeleken, hielp om de rust binnen XR Drechtsteden te hervinden.
Mijn voorkeur was om ieder duidelijk onrecht aan te pakken als kans om het falen van het onderliggende systeem bloot te leggen. Mijns insziens zijn namelijk nagenoeg alle grote problemen die we hebben in de wereld te herleiden tot hetzelfde onderliggende, meedogenloze systeem. Zonder die confrontatie aan te gaan, kun je nooit betekenisvolle overwinningen boeken. Hooguit een beetje tijd rekken.
Maar er is ook een strategisch voordeel: als je het onderliggende systeem weet te veranderen, verdwijnen al die andere vormen van onrecht haast als vanzelf. Dan heb je vol de wind in de rug. It’s the system baby!
In dat hele proces zijn we ondanks het zorgvuldige proces rebellen kwijt geraakt. Sommigen omdat ze zich zorgen maakten om het decentrale karakter en liever niet nog eens ongevraagd geconfronteerd wilden worden met standpunten waar zij niet, niet geheel of nog niet achter wilden staan. Anderen juist omdat zij die vrijheid om voor alle vormen van onrecht te mogen staan erg belangrijk vonden.
If you aim to please everybody, nobody will like it
De favoriete uitspraak van mijn afstudeerprofessor Bill Green
De toekomst zal uitwijzen wat wijsheid was. Veel ex-XRD rebellen hebben een nieuw plekje gevonden bij onder andere Klimaat Coalitie Dordrecht, de Red Rebels, Animal Rebellion en XR 010. In veel gevallen: we verloren een XRD rebel, maar kregen er tegelijkertijd een bondgenoot bij.
Tell me what democracy looks like!
This is what democracy looks like!
Veel gescandeerde leus tijdens XR demonstraties
Klinkt dat allemaal als een tijd en energieverspillend gedoe?
Totaal niet. Als burger ben ik lid van uiteenlopende organisaties: een tennisvereniging, twee theatergroepen, een kerk; en nauw betrokken bij diverse organisaties op het gebied van duurzaamheid. Ik woon in een straat, een wijk, een stad, een provincie, een land, in de EU en op de wereld. Ik heb een gezin, een familie, een aangetrouwde ex-familie en diverse vriendengroepen.
En nergens in al die verbanden is zo snel en zo zorgvuldig gepraat over de situatie in Israel/Palestina als bij XR. Zowel nationaal, regionaal als lokaal. Nergens heb ik zo snel zo veel geleerd; ook over standpunten die niet de mijne waren.
Dit was dus geen verspilling van tijd en energie. Ik heb een tipje van de sluier zien oplichten van hoe echte democratie er uit kan zien.
Nationaal rebellenberaad 2024
De verlammende polarisatie die ons bij XR Drechtsteden parten speelde, was ook landelijk een groot probleem. Sommige groepen vielen zelfs geheel of gedeeltelijk uiteen in twee kampen.
Om die reden nam een groepje rebellen het initiatief om een landelijk rebellenberaad te organiseren om spanningen weg te nemen, oplossingen te genereren en opnieuw verbinding met elkaar te zoeken. Mede omdat ik bij XR Drechtsteden had ervaren hoe belangrijk een dergelijk evenement kan zijn, had ik me daar direct voor opgegeven, maar tot mijn verdriet werd het tot twee keer toe uitgesteld.
Het was enerzijds belangrijk om het goed te organiseren, maar ook tijd was van groot belang. Hoe langer de onrust bleef bestaan; hoe groter de kans dat de schade blijvend zou zijn. Dus na de tweede keer dat het uitgesteld was, besloot ik zelf maar de handschoen op te pakken.
Uiteindelijk heeft een kernteam van ongeveer vijf mensen het leeuwendeel van het werk verricht. Ik heb me bezig gehouden met de locatie, de inrichting, de facilitatie, de communicatie vooraf, de administratie, de evaluatie en vooral: de verslaglegging achteraf. Ik heb me overall opgesteld als de product champion van het rebellenberaad die er hoe dan ook voor zou zorgen dat het goed afgerond zou worden.
Hoe blijft XR een vitale beweging en tegelijkertijd een inclusieve beweging? Wat heb jij daarvoor nodig, wat heeft XR daarvoor nodig?
Centrale vraag van het rebellenberaad
Er kwamen er zo’n 150 rebellen uit het hele land naar het beraad, die soms als één grote zaal met elkaar in gesprek ging, maar ook een paar keer in groepen van ongeveer twaalf rebellen. Vooral die laatste vorm werd in de evaluatie erg gewaardeerd.
Was het rebellenberaad een daverend succes?
Tja…
Als de verwachtingen waren dat alle rebellen met veel woede en frustratie binnen zouden komen en als grote, harmonische groep aan het einde in een Kumbaya zingende polonaise naar buiten zouden lopen: dan niet. Maar dat was niet realistisch om te verwachten.
Er was stoom afgeblazen; er werden vooral in kleine groepjes waardevolle inzichten gedeeld; veel rebellen hebben elkaar beter leren kennen en als organisatie hadden we veel geleerd over wat wel en niet werkt op zo’n rebellenberaad.
Die ervaringen nemen we mee naar een volgend rebellenberaad. Dat is belangrijk, want we hechten veel waarde aan een regeneratieve cultuur (kernwaarde 3); dagen onszelf uit en komen in actie voor verandering (kernwaarde 4); hechten waarde aan reflectie en leren (kernwaarde 5); vervangen hiërarchie door gelijkwaardige participatie (kernwaarde 7); en creëren structuren om machtsconcentratie tegen te gaan (kernwaarde 10).
Somewhere beyond right and wrong, there is a garden. I will meet you there
Rumi
Op moment van schrijven ben ik precies daar mee bezig: de leerervaringen van het vorige rebellenberaad aan het verwerken in het volgende. Deze keer heb ik bovendien hard gewerkt aan het samenstellen van een goed team.
Naar verwachting zal ik hierna nog een derde rebellenberaad organiseren, voordat ik het stokje definitief doorgeef aan een volgende product champion van het rebellenberaad. Dit in verband met kernwaarden 7 en 10. Ook zelf moet ik natuurlijk niet te lang blijven zitten op een plek waarop ik sturing kan geven aan inhoud en vorm van een rebellenberaad. Want ook dat is een vorm van macht.