Wil je iets bijdragen aan een duurzame toekomst voor je eigen kinderen en kleinkinderen? Mijn advies: verschuif je focus van sec duurzaamheid naar “duurzaam geluk voor iedereen”. Anders maak je misschien een soortgelijke fout als die ik de eerste kwart eeuw van mijn carrière maakte.
Tot 2016 dacht ik met mijn werk als ondernemende industrieel ontwerper en docent aan de TU Delft een positieve bijdrage te leveren aan duurzaamheid. Maar als ik dat al deed, dan was het effect minimaal.
Tot dan toe deed ik namelijk braaf wat mij in de jaren negentig was geleerd: ik werkte aan de ontwikkeling van producten en diensten die in onze Westerse maatschappij alles net wat efficiënter, comfortabeler, minder vervuilend, enzovoort zou maken, waardoor de voetafdruk van onze levensstijl zou verkleinen. Niet ieder project viel in die categorie, maar de meesten wel.
Ik besefte toen echter nog niet, dat ik door dit werk in feite ons economische systeem hielp om ondertussen zonder weerstand meedogenloos verder te groeien. Met iedere “oplossing” creëren we namelijk ook steeds nieuwe, vaak grotere, problemen.
Jevons Paradox is er een sprekend voorbeeld van: door dingen energiezuiniger te doen, wordt de uiteindelijke impact van al ons handelen bij elkaar niet kleiner, maar juist groter. Want de winst wordt razendsnel opgesoupeerd door datgene wat we al deden nu nog vaker, groter, op meer plekken en in meer varianten te doen. Het uiteindelijke effect is dan dat onze negatieve impact niet kleiner, maar juist groter iwordt.
Ik vrees dat, als we niets veranderen, dat uiteindelijk ook het lot zal zijn van al onze goede bedoelingen met duurzame energie. Dat die uiteindelijk destructief zullen blijken te zijn. Gewoon Jevons Paradox in een ander jasje. Als we niets veranderen.
Voor de duidelijkheid: ik ben niet tegen duurzame energie. Maar duurzame energie alleen zal ons niet redden van ons meedogenloze economische systeem dat almaar wil groeien, groeien, groeien.
Want onze Aardbol is eindig. Je hoeft niet zo heel goed in wiskunde te zijn om te zien dat oneindige groei op een eindige planeet niet haalbaar is. Dat is natuurlijk vragen om problemen. Earth Overshoot Day -de dag dat we als mensheid meer van de vitale ecosystemen van onze Aarde vragen dan ze duurzaam op kan brengen- valt ieder jaar eerder. In 2024 viel deze dag al op 1 augustus. De rest van het jaar bouwden we dus een ecologische schuld op.
Wie gaat die betalen? Waarschijnlijk de volgende generatie.
En hoe meten we ondertussen of het goed gaat met onze maatschappij? Allereerst door te kijken naar de groeicijfers. Dat is dan natuurlijk vragen om problemen.
Dus: eerlijk delen is het devies. Dat is moeilijk, maar welk alternatief is er? Vandaar ook dat vrijwel alle mensen met enige ervaring in duurzaamheid het hebben over “klimaatrechtvaardigheid”. We’re all in this together…
Bij het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 (klimaat is lang niet het enige probleem met duurzaamheid, maar dat terzijde) beloofden zo’n beetje alle landen van de wereld om minder CO2 uit te stoten. De manier waarop was aan de landen zelf. En dus zien we gesjoemel. Landen en bedrijven die handelen in carbon credits. Vervuilende industrie die verplaatst wordt naar landen waar ze het minder nauw nemen. Het ene land lijkt het daarom goed voor elkaar te hebben, maar koopt ondertussen wel producten die aan de andere kant van de wereld dankzij destructieve mijnbouw, vervuilende productie, kinderarbeid, fossiele energie en nog meer onfrisse praktijken tot stand zijn gekomen.
There’s a choice we’re making
Uit: We Are the World van U.S.A. for Africa (1985)
We’re saving our own lives
It’s true we’ll make a better day
Just you and me
Door zonne-energie en windenergie lijkt het dat het qua duurzaamheid in rijke landen als Nederland de goede kant op gaat, maar sowieso niet snel genoeg en bovendien wordt er geen oplossing geboden aan landen waar men het minder goed voor elkaar heeft. Die achterstand is trouwens vaak terug te leiden tot historisch onrecht dat in het verleden is aangedaan door het Rijke Westen.
Onder die omstandigheden, is de verleiding voor ontwikkelende landen als China en India groot om meer fossiel te verbranden. Om nog maar niet te spreken over de achterstand in ontwikkeling van het grootste deel van Sub-Sahara-Afrika, die zij daar ooit in zullen willen lopen. Kunnen we het ze kwalijk nemen?
Bovendien groeit de bevolking juist wél in de meeste landen in Sub-Sahara-Afrika. Als oorzaak wordt onder andere de lage bestaanszekerheid daar aangewezen.
Dus willen we een duurzame en gelukkige toekomst voor onze eigen kinderen en kleinkinderen hier in het Rijke Westen?
Dan moeten we er voor zorgen dat ook de rest van de mensheid toegang tot een hoge kwaliteit van leven krijgt. En dus: duurzaam geluk voor iedereen.
Duurzaam geluk voor iedereen is gelukkig niet afhankelijk van het kopen van spullen, vlees eten, vliegen en auto rijden, ook al doet ons sociaal-economisch-politieke systeem ons onophoudelijk denken van wel. Geluk zit volgens The New Economic Foundation veel meer in zaken als verbinding, activiteit, bewustzijn, leergierigheid en vrijgevigheid.
“We can all create a world that we want, where happiness does not cost the Earth”
Nic Marks van The New Economics Foundation in 2010
Dus, lieve lezer, als jij je zorgen maakt over een duurzame toekomst voor je eigen kinderen en kleinkinderen: besteed dan aandacht aan het duurzaam geluk voor iedereen. Op de volgende pagina’s vind je meer tips waar je aan zou kunnen werken. Kies iets dat bij je past, maar graag ook iets dat daadwerkelijk een grote positieve impact heeft. Anders maak je misschien namelijk de fout die ik destijds ook maakte: dat ik mij bezig hield met schijnduurzaamheid.
Zo. Dat was gratis idee #1: verleg je focus voor een betere wereld van je eigen oprit of dak vol zonnepanelen naar duurzaam geluk voor iedereen. Maar hoe je dat doet?
Op naar idee #2! Daar krijg je wat allereerste praktische handvatten aangereikt over hoe aan de slag te gaan met idee #1.